Deze perspectiefnota
In maart 2020 trof de Coronapandemie Nederland. “Met 50% van de kennis moesten we 100% van de besluiten nemen”, blikt premier Rutte terug. Erik Gerritsen, secretaris-generaal van het ministerie van VWS stelde onlangs bij zijn afscheid: "Het was geen 50% maar slechts 5% kennis waar we het mee moesten doen.” In die onzekerheid besloten we vorig jaar geen perspectiefnota uit te brengen maar een financiële barometer. Nog steeds is de pandemie gaande, maar inmiddels lijkt het erop dat we langzaam terug kunnen keren naar een leven waarin mensen elkaar fysiek kunnen ontmoeten, ziekenhuizen hun reguliere zorg oppakken, jongeren weer naar school gaan en cultuur, sport en de binnensteden weer het normale, levendige beeld gaan laten zien. Om bij te dragen aan het herstel na corona hebben wij parallel aan deze perspectiefnota een Herstelagenda Corona opgesteld in nauwe samenspraak met Edese bedrijven en organisaties.
In deze fase van coronacrisis presenteren wij een ‘gewone’ perspectiefnota waarin we vooruitkijken en richting en prioriteiten bepalen voor de aankomende begroting. Dat doen we weliswaar vanuit het hier en nu, maar wel met oog voor de grotere ontwikkelingen en waar we naar op weg zijn.
In het hier en nu hebben we te maken met grote onzekerheden. Niet alleen vanwege de grote impact van corona op inwoners, bedrijven en instellingen. Ook speelt de onzekerheid in de financiële verhoudingen met het Rijk de Nederlandse gemeenten parten.
Ondertussen is Ede volop in beweging. We zijn een dynamische gemeente en spelen in op de veranderende wereld om ons heen. Dat doen we door te koesteren wat we hebben, zoals de schitterende natuurlijke omgeving van Ede, en tegelijkertijd te werken aan wat nodig is om Ede en de regio verder te versterken: Ede gaat voor Food en Veluwe! Daarin zijn we ambitieus.
Met deze perspectiefnota blijven we investeren in de opgaven van Ede, die op terreinen uitdagend zijn. We behouden daarbij de goede basis voor onze inwoners. Op deze manier werken we ook toe naar een goede overdracht voor een volgend bestuur.
Schaalsprong
Ede is een gemeente in groei die een schaalsprong maakt. Door de centrale ligging, prachtige natuur en goede voorzieningen is Ede een prettige plek om te wonen, werken en recreëren. De afgelopen decennia is onze gemeente behoorlijk gegroeid en deze groei zal zich versneld doorzetten. Onderstaande tabel laat zien dat Ede in 1990 nog 93.400 inwoners had, op dit moment en 117.000 en volgens de prognoses 124.950 in 2030.
Opgaven
Met deze groei gaat een grote ruimtelijke opgave gepaard. De vraag naar extra woningen speelt landelijk, maar niet in elke gemeente even sterk. Onze gemeente is een van de hardst groeiende gemeenten van Gelderland. Om aan de woningvraag te voldoen is het nodig de komende 20 jaar 10.000-15.000 woningen te bouwen. De groei vraagt ook dat mobiliteit, werkgelegenheid en het voorzieningenniveau meegroeien.
Naast de woningbouwopgave zijn er urgente opgaven op het gebied van energie, natuur, landbouw en het sociaal domein. We werken aan de energietransitie, zitten midden in de transformatie sociaal domein en er worden gebiedsplannen gemaakt om de natuur te versterken en te werken aan duurzamere landbouw.
Het is een flinke uitdaging om de Edese opgaven te realiseren. Maar er liggen ook veel kansen. Deze kansen kunnen we benutten als we de groei goed vormgeven en ruimte creëren om de opgaven te verwezenlijken.
In de Omgevingsvisie, waarover de raad in 2021 zal besluiten, zijn leidende principes opgenomen die richting geven aan hoe we dit de komende decennia gaan doen. Maar ook nu al zetten we hierop al zo maximaal mogelijk in, in lijn met het Bestuursakkoord.
Organisatie
De schaalsprong die Ede maakt heeft ook impact op de organisatie. De opgaven nemen in complexiteit toe en we zien het aantal projecten, activiteiten en het beroep dat inwoners op ons doen flink toenemen. Ook wordt onze rol in de regio en in het landelijk speelveld prominenter; we nemen de positie in die hoort bij een gemeente van onze omvang, met de opgaven waar wij voor staan en onze ambities. Dit vraagt een andere manier van werken en zorgt ook voor druk op de organisatiecapaciteit. Het is zaak onze organisatie hier naar de toekomst toe verder op in te richten.
Onzekerheid financiering vanuit het Rijk
De huidige tijd is onzeker. Naast dat de economische gevolgen van corona beperkt te overzien zijn, zorgt ook de langdurende kabinetsformatie voor onzekerheid. Totdat er een nieuw kabinet is gevormd, blijft voor gemeenten onduidelijk hoe de financiële uitkeringen vanuit het Rijk zich gaan ontwikkelen. Dit geldt deels voor de middelen voor jeugd (sociaal domein), maar ook voor andere grote opgaven zoals de versnelling van de woningbouw, de energie- en landbouwtransitie en natuurversterking. Het wordt steeds duidelijker dat er extra geld nodig is om hierin verdere stappen te kunnen maken.
Investeren in Ede
Binnen de geschetste uitdagingen kiezen wij nadrukkelijk om te blijven investeren in Ede. Wij zien het als onze taak om te blijven werken aan het bieden van perspectief voor onze inwoners, bedrijven en organisaties, In het licht van ons bestuursakkoord en de Mid Term Review zetten we in op een drietal categorieën:
- Een goede basis voor onze inwoners (‘Prettig wonen en leven in Ede nu en in de toekomst’)
- Het realiseren van ambities (‘Stappen zetten in de grote opgaven voor de toekomst’)
- Basis op orde intern (herstelacties die zorgen voor een gezonde organisatie en ‘Een financieel duurzaam perspectief’)
Om goed gepositioneerd te zijn voor de toekomst maken we incidenteel en structureel middelen vrij. Incidenteel om de eerste aanzetten te geven voor een aantal noodzakelijke ontwikkelingen, zoals wij ook hebben gedaan bij de afwegingen bij de begroting 2021, waarbij het aan het volgend bestuur is om hierin keuzes voor de langere termijn te maken. Structureel omdat het op diverse terreinen noodzakelijk is om ‘een been bij te trekken’, zodat we ook daar klaar staan om de volgende stap te zetten.
Per saldo stellen we voor om gemiddeld zo'n € 3 miljoen te investeren.
Een bijzonder aandachtspunt vormen de benodigde middelen ter dekking van het tekort jeugd. Een arbitrage-commissie heeft inmiddels vastgesteld dat het Rijk € 1,9 miljard aan het gemeentefonds dient toe te voegen. Een door Rijk en gemeenten overeen te komen ontwikkelagenda zou dit bedrag op termijn doen afnemen, evenals de uitgaven in het jeugddomein. Het demissionaire kabinet heeft voor 2021 en 2022 een stap gedaan, maar laat de invulling voor de jaren daarna aan de formerende partijen. Dit gaat om vele miljoenen. Miljoenen die de afgelopen jaren niet ingezet konden worden in de volledige breedte van onze gemeente. Dit terwijl de noodzaak aanwezig is.
Kortom
Met deze perspectiefnota behouden we de goede basis en zorgen we voor continuïteit waar nodig. Vanwege de huidige context is het meerjarenperspectief nu negatief, maar we verwachten dat dit de komende periode ten positieve verandert als gevolg van keuzes van een nieuw kabinet. Onzeker is nog hoe en in welke mate een nieuw kabinet invulling gaat geven aan ambities. In de loop van de tijd komt meer duidelijkheid en daarmee ook een beter inzicht in (zo nodig) passende bijsturingsmaatregelen.
Om de schaalsprong te kunnen maken en stappen te kunnen zetten ten aanzien van de grote opgaven en transities is het nodig de komende jaren verder te investeren. Meer dan we op dit moment kunnen doen. Niet alleen als gemeente maar ook met partners als het Rijk, de provincie en anderen.
Leon Meijer,
Wethouder Financiën.