Financiën

Inleiding
In besprekingen over perspectiefnota en programmabegroting wordt de ontwikkeling van de algemene uitkering met meer dan gemiddelde aandacht gevolgd. In relatie tot het onze verhouding met het Rijk spelen een aantal omvangrijke dossiers die maken dat we nu de nodige slagen om de arm moeten houden.

• De financiële positie van gemeenten is zeker de laatste jaren vrij dramatisch verslechterd. Stelselmatig zijn deze signalen door het Rijk genegeerd dan wel vooruitgeschoven.
• De arbitragecommissie Jeugd heeft een uitspraak gedaan over het benodigde structurele budget jeugd.Het Rijk stelt voor 2022 € 1,3 miljard extra beschikbaar ter compensatie. Voor Ede betreft dit een bedrag van € 9 miljoen. De structurele invulling van de uitspraak arbitragecommissie wordt overgelaten aan het nieuw te vormen kabinet. Het Rijk is daarbij nog in gesprek met de VNG en de provinciale toezichthouders over de wijze waarop in het reguliere begrotingsproces rekening mag worden gehouden met de nog toe te kennen extra middelen jeugdzorg.
• De wijze van verdelen over de gemeenten van de middelen gemeentefonds verandert (‘herijking’, waarbij de omvang van de middelen gelijk blijft). Dit leidt tot forse herverdeeleffecten en daarmee tot grote onrust. Op dit moment worden de modellen door de betrokken onderzoeksbureaus nogmaals bestudeerd en vermoedelijk aangepast. Uitkomsten worden binnenkort verwacht. Besluitvorming over de invoering, voorzien per 2023, is aan het nieuwe kabinet.
• De trap-op-trap-af systematiek van Rijk naar gemeenten is als gevolg van de coronacrisis voor de jaren 2020 en 2021 buiten werking gesteld. Bij de herstart zal een nieuw instapniveau moeten worden bepaald. Hierover zijn nog geen afspraken gemaakt en dit wordt zo goed als zeker overgelaten aan het nieuwe kabinet.
• De aanpak van de coronacrisis heeft geleid tot een fors opgelopen staatsschuld. Op enig moment moet dit weer worden afgebouwd. Dit betekent druk op de rijksuitgaven (hetzij een daling, hetzij lagere groei), wat zich weer vertaald via trap-op-trap-af richting het gemeentefonds.

 
In dit hoofdstuk worden de effecten van de decembercirculaire 2020, de maartbrief 2021 en de meicirculaire 2021 toegelicht.

Accres
Gezien de ontwikkeling van de rijksuitgaven gaan we ‘trap-af’ met de uitkering en valt de uitkomst van de circulaire tegen.

Opschalingskorting
Het vorige kabinet stuurde aan op de vorming van grotere gemeenten (‘bestuurlijke visie Plasterk’). Verondersteld werd dat dit in 2025 te bereiken eindperspectief zou leiden tot besparingen in de vorm van schaalvoordelen, vereenvoudiging regelgeving, minder dubbeling in taken etc. Deze voordelen zijn in de vorm van een korting op het gemeentefonds verwerkt. In 2025 leidt dit voor Ede tot een uiteindelijke korting van ruim € 5 miljoen. Hoewel het kabinet het idee van schaalvergroting van gemeenten richting 100.000 inwoners heeft laten varen, is de korting gehandhaafd. In het kader van de financiële problematiek van gemeenten wordt al vele jaren gepoogd deze korting ongedaan te maken.

Accres - indexering
In bovengenoemde ontwikkeling van het accres wordt rekening gehouden met de toekomstige loon- en prijsontwikkeling en met de groei in de onderliggende maatstaven van het gemeentefonds. Conform de gebruikelijke systematiek wordt dit gereserveerd.

Jeugdzorg
Het kabinet heeft voor het jaar 2021, naast de eerder verstrekte € 300 miljoen, nog eens € 613 miljoen beschikbaar gesteld voor de acute financiële problematiek in de jeugdzorg. Hiervan is in deze circulaire voor Ede € 3 miljoen verwerkt. Over het resterende bedrag van € 1 miljoen vindt nog uitwerking plaats, deels wordt dit door het Rijk pas in de septembercirculaire verwerkt. Daarnaast is voor het jaar 2022 in bestuurlijk overleg overeenstemming bereikt over een extra bijdrage van € 9 miljoen. Wij vinden het realistisch om met beide bedragen rekening te houden.
De structurele invulling van de uitspraak arbitragecommissie wordt overgelaten aan het nieuw te vormen kabinet. Het Rijk is daarbij nog in gesprek met de VNG en de provinciale toezichthouders over de wijze waarop in het reguliere begrotingsproces rekening mag worden gehouden met de nog toe te kennen extra middelen jeugdzorg. Eén van de onderwerpen die daarbij een rol speelt zijn de door te voeren maatregelen om de kosten jeugdzorg te beperken. Het gaat hierbij zowel om de financiële vertaling in de bijdrage Rijk als de gevolgen voor onze lasten. Voor wat betreft de maatregelen moet nog onderzocht worden of sprake is van overlap met ons huidige maatregelenpakket sociaal domein.

Re-integratie dienstverlening bijstandsgerechtigden
Als onderdeel van het steun- en herstelpakket stelt het kabinet extra middelen beschikbaar voor de re-integratie van bijstandsgerechtigden. Dit betreft zowel het op peil houden als het zo nodig intensiveren van de dienstverlening.

Schuldenbeleid en bijzondere bijstand
Gelet op de voorziene toename van de armoede- en schuldenproblematiek als gevolg van corona zijn extra middelen beschikbaar gesteld voor zowel schuldenbeleid als de bijzondere bijstand.

Crisisdienstverlening arbeidsmarktregio
Als gemeente ontvangen we middelen uit het steun- en herstelpakket ter ondersteuning van de economie. Het betreft aanvullende middelen om werkloosheid te bestrijden.

Cultuurmiddelen
Als onderdeel van het steunpakket voor de culturele en creatieve sector ontvangen we middelen ter ondersteuning van de lokale culturele infrastructuur.

Extra kosten Tweede Kamerverkiezingen
In aanvulling op de eerdere bijdrage ontvangen wij extra middelen voor de organisatie van de Tweede Kamerverkiezingen.

Brede aanpak dak- en thuisloosheid
Het kabinet wil dak- en thuisloosheid zoveel mogelijk voorkomen en ervoor wil zorgen dat niemand op straat hoeft te slapen. Voor deze aanpak van dak- en thuisloosheid ontvangen wij een financiële impuls.

Perspectief jeugd en jongeren
Voor jongeren is het essentieel om elkaar fysiek te kunnen ontmoeten. Met een Jeugdpakket van € 58,5 miljoen wil het kabinet een impuls aan gemeenten geven om samen met jongeren, lokale organisaties en evenementensector volledig coronaproof kleinschalige activiteiten te programmeren op het gebied van cultuur, sport en andere zinvolle vrijetijdsbesteding. Gemeenten ontvangen extra middelen t.b.v. de inzet van jongerenwerkers in achterstandswijken.

Jongerenwerk
Om jongeren uit bepaalde risicogroepen te benaderen en te bereiken ontvangen wij middelen om de huidige extra inzet van jongerenwerk uit het Jeugdpakket voort te kunnen zetten tot eind 2021. Het kinder- en jongerenwerk speelt ook een signalerende rol op het gebied van psychische problemen of huiselijk geweld.

Mentale ondersteuning jeugd
Jongeren hebben behoefte aan laagdrempelige ondersteuning voor mentaal welzijn. Als onderdeel van het aanvullend steunpakket sociaal en mentaal welzijn en leefstijl van 12 februari 2021 zet het kabinet daarom met gemeenten in op het organiseren van activiteiten om mentale weerbaarheid van jongeren te versterken, door bijvoorbeeld: geven van trainingen, zoals weerbaarheidstrainingen, inzet op extra coaching van jongeren, inrichten van meer inloophuizen waar jonge ervaringsdeskundigen andere jongeren hulp bieden voor mentale ondersteuning, inrichten van buddyprojecten waarbij jongeren gekoppeld worden aan een leeftijdsgenoot voor mentale steun.

Activiteiten en ontmoetingen
Naast voorgaande activiteiten wil het kabinet samen met gemeenten inzetten op het organiseren van activiteiten om mentale weerbaarheid van jongeren te versterken, door inzet op meer mogelijkheden tot ontmoeting in (tijdelijk onbenutte) ruimten zoals bibliotheken, buurthuizen, wijkcentra, sporthallen en evenementenhallen beter en veilig te benutten voor sociale en ondersteuningsactiviteiten.

Bijzondere bijstand (TONK)
Voor de uitvoering van de Tijdelijke Ondersteuning voor Noodzakelijke Kosten (TONK) ontvangen we middelen. De TONK is bedoeld voor huishoudens die door de huidige omstandigheden te maken hebben met een onvoorzienbare en onvermijdelijke terugval in hun inkomen, en die daardoor noodzakelijke kosten niet meer kunnen voldoen en waarvoor andere regelingen niet of onvoldoende soelaas bieden. Dat geldt bijvoorbeeld voor werknemers die hun baan verliezen en geen recht (meer) hebben op een uitkering, of voor zelfstandigen die vanwege de coronamaatregelen hun opdrachten zien verdwijnen maar geen aanspraak op de Tozo kunnen maken. Maar ook burgers die al in 2020 ingestroomd zijn in een uitkering (WW, Bijstand of Tozo) vanwege de coronacrisis, maar waarvoor de hoogte van de uitkering onvoldoende is om de vaste lasten te betalen, komen in aanmerking voor de TONK.

Afvalverwerking
Door de coronacrisis hebben gemeenten zowel extra kosten gemaakt als inkomsten gemist met betrekking tot afvalinzameling. Met name het restafval is, door onder andere het thuiswerken, in hoeveelheid gegroeid. Veel gemeenten hebben contracten gesloten met een variabele prijs voor de verwerking hiervan. Deze prijs is door de brede toestroom, gestegen. Tegelijkertijd ontvangen de gemeenten voor andere afvalstromen een vergoeding. Maar omdat deze stromen zijn toegenomen, is de vergoeding hiervoor gedaald. We ontvangen hiervoor over 2020 extra middelen.

Bestrijden eenzaamheid ouderen
Eenzaamheid is door corona toegenomen. Op lokaal niveau zetten gemeenten met lokale partners al in op het bestrijden van eenzaamheid. Maar nog niet iedereen wordt persoonlijk bereikt. Het kabinet stelt middelen ter beschikking zodat – via gemeenten en lokale partners – kan worden ingezet op onder meer de volgende acties: extra contact met ouderen, extra helpende handen, inzet op verbinding tussen mensen en extra inzet op zingeving.

Extra begeleiding kwetsbare groepen
De coronacrisis maakt dat de levens van iedereen met begeleiding er heel anders uitziet: dagbesteding gaat soms niet door (horeca is bijvoorbeeld gesloten), er komen minder mensen langs, niet iedereen begrijpt de maatregelen even goed. Ook is er meer begeleiding en ondersteuning nodig voor mensen met andere beperkingen. Bijvoorbeeld kwetsbare mensen met een medische aandoening die zeer bang zijn besmet te raken gezien de risico’s dat deze besmetting fataal kan zijn of zeer ernstige consequenties kan hebben. Wij ontvangen extra middelen om waar nodig deze extra ondersteuning te kunnen bieden.

Voorschoolse voorziening peuters
Gemeenten ontvangen van het Rijk middelen om een bepaalde groep ouders die kosten heeft gemaakt voor kinderopvang tijdens de sluiting van de opvang van 16 december tot 8 februari te vergoeden. Het betreft ouders die in deze periode een eigen bijdrage hebben betaald voor de gemeentelijke regelingen rondom kinderopvang (Sociaal medische indicatie, Voorschoolse Educatie en het peuteraanbod).
Voor de periode van 16 december tot 8 februari wordt de decentralisatie-uitkering Voorschoolse voorziening peuters in verband hiermee met € 5,1 miljoen opgehoogd. Met deze ophoging kunnen gemeenten de eigen bijdrage van de ouders die gebruik maken van de gemeentelijke regelingen vergoeden voor de tweede periode van sluiting.

Jeugd - verrekening Voogdij
De middelen voor voogdij zijn aangepast. Evenals in voorgaande jaren vindt hiervan verrekening plaats met het jeugdbudget, een nadeel van € 52.000. In 2021 is sprake van een incidentele terugbetaling.

Rijksvaccinatieprogramma
Met ingang van 1 januari 2021 is de uitvoering van de vaccinatie tegen meningokokken overgedragen aan de gemeenten. Wij ontvangen hiervoor structureel € 29.000. Daarnaast ontvangen wij incidenteel € 5.000 voor het inbouwen van de toestemmingsverklaring in de registratie van het rijksvaccinatieprogramma.

Jeugdgezondheidszorg - prenataal huisbezoek
Vanaf 2022 ontvangen wij € 29.000 voor de uitvoering van het wetsvoorstel ‘Prenataal huisbezoek door de jeugdgezondheidszorg’. Beoogd wordt door het bieden van tijdige hulp en ondersteuning tijdens de zwangerschap, om een gezonde ontwikkeling van het ongeboren kind en het ontstaan van gezondheids- en ontwikkelingsrisico’s voor het kind te beperken. Met dit wetsvoorstel krijgen gemeenten de taak een prenataal huisbezoek aan te bieden aan zwangere vrouwen en/of hun gezinnen in een kwetsbare situatie.

Handhaving energielabel C - kantoren
In het Bouwbesluit is vastgelegd dat per 1 januari 2023 een kantoor energielabel C of beter moet hebben om nog als kantoor gebruikt te mogen worden. De gemeente is het bevoegde gezag en handhaaft de wetgeving. In de periode tot en met 2025 ontvangen wij hiervoor jaarlijks € 11.000.

Wet Open Overheid
Op 26 januari 2021 heeft de Tweede Kamer de (Wijzigingswet) Wet open overheid (Woo) aangenomen. Het betreft een initiatiefwet uit de Tweede Kamer die beoogt de gehele overheid transparanter en toegankelijker te maken. Met dit wetsvoorstel geven de initiatiefnemers zowel de actieve als de passieve openbaarmaking van overheidsinformatie een nieuwe basis, verankeren zij het recht op toegang tot informatie wettelijk en beogen zij de informatievoorziening en informatiehuishouding van het Rijk en decentrale overheden te verbeteren. De Eerste Kamer dient nog een besluit te nemen over de Woo. Bij instemming van de Eerste Kamer zal de wet een halfjaar later in werking treden. Dit zal waarschijnlijk in het eerste kwartaal van 2022 zijn. De huidige Wet openbaarheid van bestuur (Wob) wordt ingetrokken bij de inwerkingtreding van de Woo.
Vooruitlopend op de besluitvorming in de Eerste Kamer heeft het kabinet bij de kabinetsreactie op het rapport ´Ongekend onrecht´ van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) financiële middelen vrijgemaakt. Met de beschikbaarstelling van deze financiële middelen ondersteunt het Rijk gemeenten bij de implementatie en uitvoering van de Woo.
De financiële middelen bestaan uit zowel incidentele als structurele middelen. De incidentele middelen (voor de periode 2022 tot en met 2026 € 108.000 per jaar) zijn bestemd voor het verbeteren van systemen, het opleiden van medewerkers en het aanpassen van processen en de organisatie. De structurele middelen (oplopend naar € 183.000 vanaf 2026) zijn bedoeld voor de actieve openbaarmaking van de informatiecategorieën zoals genoemd in de Woo, het aanwijzen van een contactfunctionaris en het beheer en onderhoud van systemen.

Versterking gemeentelijke anti-discriminatievoorziening
Discriminatie is een diepgeworteld en structureel probleem van de samenleving. Voor de aanpak van discriminatie, waaronder de versterking van de antidiscriminatievoorzieningen (ADV), ontvangen wij ingaande 2021 een structureel bedrag van € 47.000.

Bommenregeling
De kosten voor opsporing en opruiming van explosieven (2de wereldoorlog) worden voor 68% vergoed. In 2021 ontvangen wij een bijdrage van € 1.946.000.

Beschermd wonen
Het centrumgemeentelijke budget Beschermd wonen is verhoogd voor de loon- en prijsontwikkeling 2021 en de volumeontwikkeling 2022.

Vrouwenopvang
De kosten van allerlei soorten van geweld nemen toe. Hiervoor wordt een structureel bedrag van € 33.000 toegevoegd aan de centrumgemeentelijke middelen voor vrouwenopvang. In 2021 ontvangen wij extra middelen, onder meer door een verrekening over 2020.

Maatschappelijke opvang
Gemeenten zien als gevolg van de coronacrisis een toename in het aantal dakloze mensen. Er wordt € 58.000 toegevoegd aan de decentralisatie-uitkering Maatschappelijke opvang met het doel deze mensen zo snel mogelijk van een woonplek (met begeleiding te voorzien).
Ingaande 2022 gaan wij op het gebied van maatschappelijke opvang werkzaamheden verrichten voor de gemeente Veenendaal. De centrumgemeentelijke middelen (en kosten) nemen hierdoor fors toe.

Inburgering
De inwerkingtreding van de nieuwe inburgeringswet is met een half jaar uitgesteld naar 1 januari 2022. Dit leidt tot een geringe bijstelling van het budget 2021. Voor de extra kosten die voortvloeien uit deze nieuwe wet ontvangen wij tot en met 2026 een aflopend bedrag.

Maatschappelijke begeleiding
Voor de maatschappelijke begeleiding van inburgeringsplichtige asielmigranten en hun gezinsleden ontvangen wij in 2021 een bedrag van € 130.000.

Voogdij
Met de invoering per 1 januari 2022 van het nieuwe woonplaatsbeginsel komen de kosten van uit andere gemeente afkomstige kinderen niet langer voor rekening van Ede. De ‘oude’ vergoeding wordt hierdoor met € 4,3 miljoen afgebouwd. In dit bedrag is rekening gehouden met de ontvangen loon- en prijsontwikkeling 2021.

Heroriëntatie zelfstandigen
Bij de aankondiging van het tweede steun- en herstelpakket Corona heeft het Rijk aangegeven dat gemeenten vanaf 1 januari 2021 ondersteuning bieden aan zelfstandig ondernemers die zich willen heroriënteren. Dit kan grotendeels vanuit de extra impulsen en extra budgetten voor crisisdienstverlening worden betaald. Voor aanvullend maatwerk voor zelfstandig ondernemers ontvangen wij een incidenteel bedrag van € 47.000.

Jeugd aan zet
Ter ondersteuning van jongere in coronatijd ontvangen wij een incidenteel bedrag van € 10.000.

LHBTI-emancipatiebeleid
Onze gemeente is sinds kort een zogenoemde Regenboogstad. Ter bevordering van onder meer veiligheid en weerbaarheid van personen met een LHBTI achtergrond ontvangen wij gedurende twee jaar € 20.000.

Participatie
Het budget Participatie is, naast een actualisatie van aantallen, verhoogd voor de loon- en prijsontwikkeling 2021.