Corona

Inleiding
We bevinden ons in een periode waarin we van de overbruggingsfase geleidelijk overgaan naar de herstelfase. Dit is een geleidelijk proces zonder duidelijk aan te wijzen keerpunt. De vorig jaar ingezette weg zetten wij voort. Corona begint al wat te wennen in onze werkprocessen waardoor de zwaarte van de crisisorganisatie afschaalt. Het accent van het gemeentelijk maatregelenpakket ligt in het voorjaar van 2021 nog steeds op het behoud van liquiditeit bij mensen en organisaties in aanvulling op de steunpakketten van Rijk, provincie en banken. Ondertussen werken wij aan de Herstelagenda Corona die tegelijkertijd met deze perspectiefnota aan u is aangeboden.

Juist na afronding van het schrijfwerk aan dit hoofdstuk kwam het Rijk naar buiten met een aanvullend steunpakket. Het benadrukt de financiële dynamiek van dit dossier. De effecten van de brief aan de Tweede Kamer van 27 mei 2021 zijn niet verwerkt in deze perspectiefnota.

Overbruggingsfase
In de Programmarekening 2020 zijn de niet bestede coronamiddelen zoveel mogelijk toegevoegd aan de Reserve Steun- en Herstel Corona. Nadien heeft het kabinet twee keer het economisch steun- en herstelpakket uitgebreid. Dit is tot uitdrukking gekomen in de decembercirculaire van het gemeentefonds en de ‘maartbrief’. In de onderstaande tabellen geven we de budgettaire effecten uit deze documenten weer. Omwille van het overzicht en financiële beheersing voegen we deze middelen direct toe aan onze reserve.

Categorie 1
Compensaties waarvan de omvang nog nader vastgesteld wordt
Voor de TOZO-regeling hadden we eind 2020 € 14 miljoen meer aan voorschotten ontvangen dan daadwerkelijk besteed. Dit bedrag is in de jaarrekening als schuld op de balans verantwoord. Het bedrag is inmiddels teruggevorderd door het Rijk. In de eerste maanden van 2021 is € 3,0 miljoen ontvangen en € 1,8 miljoen is uitgekeerd aan aanvragers. Redenen waarom in 2021 minder gebruik gemaakt is van de regeling zijn:

1. Aangescherpte eisen. Zo is bijvoorbeeld nu sprake van een partnerinkomenstoets.
2. Geleidelijke versoepelingen. Bijvoorbeeld het weer open zijn van de kappers.

Categorie 2
Compensaties gericht op de interne thema’s en bedrijfsvoering

De bedragen die voor de belastingen in de reserve staan betreft vooral de ontvangen compensatie voor parkeer- en toeristenbelasting. De inkomstenderving voor beide belastingensoorten lijkt mee te vallen. Omdat we in principe afgerekend worden op de daadwerkelijke inkomstenderving, zullen we dit geld op enig moment terug moeten betalen. Om de verkiezingen te hebben kunnen organiseren, hebben we extra uitgaven moeten doen. Deze zijn iets lager uitgevallen dan de compensatie die we hiervoor van het Rijk al hadden ontvangen.

Categorie 3
(Lumpsum)compensatie gericht op externe thema’s
Het betreft hier thema’s waarover het college op grond van een inhoudelijke onderbouwing over kan besluiten. De per thema ontvangen compensatie is daarbij slechts richtinggevend. Het in de Financiële Barometer beschreven afwegingskader is hierop van toepassing.

Werkkracht BV heeft in 2020 extra inzet moeten plegen om ervoor te zorgen dat de dienstverlening op peil blijft, de re-integratie van bijstandsgerechtigden niet vertraagd en waar mogelijk wordt geïntensiveerd. Net als vorig jaar worden in 2021 de rijksmiddelen ad € 0,4 miljoen beschikbaar gesteld aan Werkkracht BV.   

Bij de beschikbaarheid van de gelden moeten we enige nuance in ogenschouw nemen bij de beoordeling van 'vrije' besteedbaarheid. Ten eerste wordt nog precies uitgezocht welke voorwaarden verbonden zijn aan de pakketten. Ten tweede willen wij de resultaten van de dialoogtafels (zie herstelfase) betrekken in de planvorming. Een korte toelichting op de onderliggende beleidsvelden bedragen/regelingen treft u in hoofdstuk 5.2.

Herstelfase
In het najaar van 2020 heeft de VNG-commissie Sociale Impact COVID-19 gemeenten en Rijk opgeroepen om te werken aan een lange-termijnagenda zodat de samenleving versterkt uit de coronacrisis kan komen. Ede heeft hier gehoor aan gegeven. In april hebben we met ruim 100 deelnemers en vertegenwoordigers van organisaties langs acht thema’s/sectoren gesproken over de grootste uitdagingen en kansrijke ideeën. De opbrengst van deze gesprekken hebben we gebundeld tot vijf actielijnen die de contouren van de herstelagenda vormen:

1. Veilige opstart
2. Levendige gemeente
3. Sociaal verbonden
4. Brede talentontwikkeling jongeren
5. Veerkrachtige en ondernemende gemeente

De contouren lezen we ook terug in de adviezen van eerder genoemde commissie. Goed om ons te realiseren: De actielijnen staan niet op zichzelf maar zijn een weloverwogen aanvulling op staand beleid van de gemeente. Immers, vanuit alle reguliere programma’s wordt gewerkt aan het verzachten, voorkomen of herstellen van de effecten van corona.

Voorstel is om een maatregelpakket met een horizon tot eind 2022 vast te stellen. Dit mede omdat we alleen in gang willen zetten wat we nu kunnen overzien, terwijl we weten dat veel problemen over twee jaar nog niet opgelost of verdwenen zijn.

De omvang van het financiële kader is noch aan de inkomsten, noch aan de uitkomstenkant uitgekristalliseerd.
Middelen die we beogen in te zetten zijn de middelen van Rijk en provincie en de reserve Steun- en Herstel Corona. Bij het opmaken van de perspectiefnota tellen deze middelen op tot € 4,7 miljoen (zie volgende paragraaf), ons realiserend dat steunprogramma's van Rijk en provincie nog altijd lopen en dat niet alle toegekende gelden vrij besteedbaar zijn. Aan de uitgavenkant telt een eerste inschatting van benodigde middelen op basis van de gevoerde gesprekken op tot circa € 5 miljoen. Een verdeling hiervan over de actielijnen leest u terug in de herstelagenda. In deze perspectiefnota is geen claim verwerkt voor extra geld.

De onzekerheid over de duur en mate van de crisis houdt aan. De uiteindelijke effecten zijn niet bekend, de omvang van eventuele aanvullende steunpakketten uit het Europa, Rijk en provincie evenmin. Flexibiliteit en fasering blijven sleutelwoorden in het zoeken naar de balans tussen keuzes voor nu en financiële armslag voor later. Onze insteek is om alleen die dingen in gang te zetten wat we kunnen overzien, terwijl we weten dat veel problemen over twee jaar nog niet opgelost of verdwenen zijn. In de herstelagenda werken we aan een (financiële) planhorizon van twee jaar, tot einde 2022.

Het werken aan de herstelagenda loopt qua proces en in tijd parallel aan het werken aan deze perspectiefnota. Dit betekent dat de herstelagenda als afzonderlijk document tegelijk met de perspectiefnota wordt aangeboden aan de gemeenteraad.

Reserve steun- en herstel corona
Met de hierboven genoemde informatie is het verloop van de reserve geactualiseerd.

De bestedingen uit het vrije deel van de reserve zijn ingezet voor tijdelijke uitbreiding van het jongerenwerk tot 1 juni 2021 en uitbreiding van de openingstijden in 2021 van het Schakelpunt van Malkander.

Een relatief groot deel wordt ten tijde van deze momentopname bij deze perspectiefnota als beklemd beschouwd. Bij categorie 2 hebben we toegelicht dat de middelen al zijn besteed en we te maken hebben met een terugbetalingsplicht. Voor categorie 3 hebben we een nuance aangebracht en de koppeling gelegd met het herstelplan. Naar verwachting zal naast de als vrij besteedbare middelen in de reserve ook een deel van de nu als beklemd aangegeven gelden ingezet kunnen worden als dekking van het herstelplan.