Bijlagen

Inleiding
Het sociaal domein kent een stevige opgave. Sinds 2015 is er sprake van een stijging van het aantal inwoners dat gebruik maakt van maatwerkvoorzieningen (Jeugd en Wmo). Naast de reguliere groei wordt dit veroorzaakt door het langer zelfstandig wonen en de stijging van de levensverwachting. Het rijksbudget voor die gedecentraliseerde opgave is niet toereikend en inspanningen zijn dan ook onder andere gericht op verkrijging van extra middelen. In de Programmabegroting 2019-2022, de Perspectiefnota 2020-2023 en de Programmabegroting 2021-2024 zijn maatregelen afgesproken om te komen tot een duurzaam financieel perspectief. Deze ombuigingen lopen op tot € 14,6 miljoen in 2024.

Hieronder volgt een weergave van de ombuigingen, de voortgang en een inschatting van de financiële transformatieopgave die nog resteert. De komende jaren wordt het financieel effect van de lopende ombuigingen gerealiseerd via maatregelen die onderdeel zijn van de lijnen van de inhoudelijke transformatieopgave gebaseerd op de leidende principes. De beweging naar de voorkant - adequate passende ondersteuning, meer in samenwerking met de sociale basis en daardoor minder geïndiceerde zorg is onderdeel van alle maatregelen.

Een indeling naar fase, status, opgaveteam en het globale financieel effect ziet er als volgt uit:

 
Algemeen
Alle ombuigingen in het sociaal domein zijn rond het samenstellen van de jaarrekening 2021 kritisch doorlopen. Veel effecten van ombuigingen of ontwikkelingen in producten zijn niet “met een schaartje te knippen”; Het op de euro nauwkeurig berekenen van financiële effecten is niet altijd mogelijk, maar een goede inschatting van het financiële ombuigingseffect vaak wel. Deze zijn zo goed als mogelijk geactualiseerd en geclassificeerd als: gerealiseerd, niet meer te realiseren, gelijk gebleven of getemporiseerd. De laatste betekent hier “te realiseren, maar met een vertraging”.

We liggen op schema om de ombuigingen al dan niet vertraagd te realiseren en alternatieven te vinden voor niet te realiseren taakstellingen. Binnen het sociaal domein verbinden we ons aan het geheel van de financiële ombuigingstaakstelling. Incidenteel ontstaan er nadelen vanwege temporisering van ombuigingen. Deze nadelen kunnen we grotendeels oplossen door de verkregen extra middelen jeugd, bedoeld om de druk op de jeugdmiddelen te verminderen. In de actualisatieparagraaf van deze Perspectiefnota zijn deze financiële effecten meegenomen. Van de te verwachten incidentele bate van € 4 miljoen, wordt € 3 miljoen voorgesteld ter financiering van de nadelen van temporisering en € 1 miljoen voor noodzakelijke activiteiten.
De regie is gepakt en het uitvoeringsplan transformatie sociaal domein helpt bij het verder invullen van de inhoudelijke opgave en realisatie van de nog openstaande financiële opgave.

Een groot deel van de maatregelen gericht op samenwerking, sturing en bekostiging is gericht op efficiency in bedrijfsvoering en contractmanagement. Deze maatregelen zijn grotendeels en structureel gerealiseerd. We zien dat de effecten van maatregelen die betrekking hebben op toegang, routering en regie veelal positiever zijn dan begroot. We zetten dit positieve effect in om het nadelige financiële effect van niet te realiseren en vertraagde maatregelen te dempen. Aandachtspunt hierbij is voldoende formatie om wachttijden beperkt te houden. Daar waar wachttijden oplopen is snelheid nodig. Passend indiceren kan dan lastig zijn. Het afschalen van voorzieningen, het samenwerken met het eigen netwerk van inwoners en doorverwijzen naar de sociale basis kost meer tijd dan simpelweg de gevraagde zorg toekennen.

Planning en control
Het College rapporteert via de planning en control cyclus over de voortgang om de ombuigingsmaatregelen aan de Raad. In deze bijlage bij de perspectiefnota rapporteren we of maatregelen zijn gerealiseerd ( √ ), maatregelen niet te realiseren zijn ( × ), maatregelen op schema lopen, maar nog niet zijn afgerond ( = ) of maatregelen zijn vertraagd ( « ). De maatregelen die zijn gerealiseerd, maken inmiddels onderdeel uit van het financiële perspectief van de gemeente. Hierop hoeft dus niet meer teruggekomen te worden. Dit geldt ook voor de maatregelen die niet te realiseren zijn. Zij zijn of worden met argumenten afgevoerd, maar het ombuigingsbedrag behalen blijft wel doelstelling in ons sociaal domein. Over maatregelen die nog niet zijn afgerond wordt tot de afronding gerapporteerd aan de raad. Dit geldt ook voor maatregelen die zijn getemporiseerd. De ombuigingsopgave die resteert voor 2022 e.v. relateren we aan de inhoudelijke doelstelling van de transformatie sociaal domein.

Gerealiseerde maatregelen (√)

Algemeen
Dit blok van gerealiseerde ombuigingen betreft circa 50% van de totale ombuiging. Met name de verschuiving van cliënten naar de Wlz heeft zowel bij Wmo als bij Jeugd financiële voordelen gegenereerd. In totaal lijken de gerealiseerde ombuigingen een voordeel circa € 1,2 miljoen op te leveren. Dit voordeel is betrokken bij nadelen in de overige blokken/groepen.

1.2 Specialistische naar reguliere begeleiding/dagbesteding
Deze ombuiging is zoveel mogelijk doorgevoerd en gerealiseerd, maar heeft financieel minder opgeleverd dan oorspronkelijk bedacht. De toets op de juiste begeleiding in de Wmo is blijvend punt van aandacht.

1.1 en 1.7 Doorstroming naar Wlz
Op deze maatregelen is fors meer omgebogen dan oorspronkelijk ingeschat. De doorstroming van cliënten is versneld en de ontwikkelde werkwijzen zijn geïmplementeerd. Inwoners ontvangen de ondersteuning die ze nodig hebben en kosten komen als gevolg terecht bij de financier waar de ondersteuning onder valt.

1.6 Opvang naar toegankelijke voorzieningen
Ook hier zijn goede en forse financiële resultaten bereikt. Grotendeels door het omkatten van BSO+ naar reguliere BSO. Kinderen met beperking binnen reguliere BSO opvangen is lastig en blijft punt van aandacht.

1.18 Reële kostprijs Wmo en de ingezette stelpost prijs en volume
Deze ombuigingen zijn gerealiseerd. De ombuiging van aanpassing kostprijzen Wmo kent een zeer klein financieel nadeel.
De in de begroting resterende ruimte voor volumestijging, op basis van groei aantal inwoners, moet naar huidige verwachting naar boven worden bijgesteld. Voorstellen om de prijs- en volumecompensatie 2022 bij te stellen zijn in deze Perspectiefnota opgenomen.

2.7 Minder jeugdhulp door inzet SOH
Deze maatregel leidt niet automatisch tot daling van kosten maar is, net als het Toegangsteam Jeugd en de Sociaal Teams, een wezenlijk en noodzakelijk onderdeel van de sociale infrastructuur. Dit wordt ook bevestigd in het recent verschenen AEF Rapport ‘Stelsel in groei, een onderzoek naar financiële tekorten in de jeugdzorg’. De inzet van een SOH leidt tot een kwalitatief betere toegang tot de GGZ. Niet noodzakelijke hulp wordt daarmee voorkomen. Het niet inzetten van een SOH zal veel hogere GGZ kosten tot gevolg hebben.

2.15 Onafhankelijke inwonerondersteuning (voorheen cliëntondersteuning)
De ondersteuning is belegd bij een nieuwe aanbieder per 1 januari 2020. Daarbij wordt door de nieuwe aanbieder een aanzienlijk deel van de ondersteuning georganiseerd door en in samenwerking met informele partners en vrijwilligers. De ombuiging is financieel behaald.

Niet te realiseren maatregelen (×)

Algemeen
Alle niet te realiseren ombuigingen vangen we financieel op in de producten of betrekken we bij de nog te behalen taakstelling van het sociaal domein. Een en ander conform het uitgangspunt dat binnen het sociaal domein plussen en minnen van ombuigingen met elkaar worden verrekend en de resterende taakstelling binnen het sociaal domein wordt behaald.

2.6 + 2.14 Invoeren van een schoonmaaktarief thuisondersteuning
Ombuigingen 2.6 en 2.14 zijn gebaseerd op de ambitie om de thuisondersteuning (regulier en voor mantelzorgers) uit te voeren onder de CAO schoonmaak en daarmee minder kosten te maken. Juridisch is dit onhaalbaar gebleken voor de reguliere thuisondersteuning als gevolg van toezeggingen vanuit het ministerie over de te hanteren CAO. Daarnaast is gebleken dat er in de markt geen interesse is om deze dienst voor mantelzorgers onder de CAO schoonmaak uit te voeren. Dat betekent dat deze mogelijkheid voor ombuiging geschrapt wordt. Binnen het actieprogramma Versterken Sociale Basis optimaliseren we overigens wel de wijze van waardering en ondersteuning van mantelzorgers, maar gezien de -verwachte - autonome groei van het aantal mantelzorgers zien we daar geen directe ombuigingsmogelijkheden.

W071 Bijstellen PGB- tarieven
De beoogde financiële voordelen zijn gerealiseerd door actieve regievoering op aanvragen voor een PGB. De extra maatregel van het verlagen van het tarief is daarmee niet meer noodzakelijk. Bovendien wegen de uitvoeringskosten van deze maatregel en de impact daarvan niet op tegen de extra financiële voordelen die daarmee behaald worden. Het risico bestaat dat het verlagen van het PGB tarief zal leiden tot omzettingen van PGB zorg naar zorg in natura. Het financiële effect daarvan zou een stijging van kosten zijn.

W095 Poppodium
Door de corona crisis is Astrant niet in staat geweest het beoogde programma te draaien en dus ook niet om extra middelen te werven. Daarnaast is gebleken dat een verdere korting van de subsidie voor Astrant niet haalbaar is. De huidige subsidie wordt nu voornamelijk besteed aan vaste lasten (huisvesting) en personeel.

Maatregelen op schema, maar nog niet afgerond (=)

Algemeen
Financieel zit in dit blok het meeste risico. Dit komt niet alleen door de forse taakstelling op 18+, maar ook door de algemene taakstelling “versterken toegang en regie”. De omvang hiervan was een sluitpost van de ombuigingen 2.0. Regiemaatregelen kennen hun financiële effect in alle ombuigingen. Ook besparingen via het uitvoeringsplan transformatie sociaal domein zullen regiemaatregelen bevatten.

1.16 Jongeren van 18 -/- naar 18+
De omzetting van jeugdigen (18+) met verblijf naar de Wmo kan bij jeugd niet helemaal (financieel) worden gerealiseerd, maar daar tegenover zien we wel voordelen bij de (lokale) Wmo, omdat jeugdigen veelal ook terecht komen in en bij (regionale) beschermd wonen. Per saldo wordt echter wel een nadeel ingeschat.

2.1 Versterken toegang en (proces)regie
De ombuiging versterken regie is afgelopen jaar deels incidenteel ingevuld, waarbij regie op zichzelf ook onderdeel is van vele andere ombuigingen. Met de extra geraamde inzet van personeel voor het versterken van de regiefunctie zijn we terughoudend geweest, waardoor een deel van dit budget kan worden aangewend om de financiële taakstelling van de ombuiging te verkleinen.
De noemer versterken regie laten we niet los, maar de focus van de financiële opgave koppelen we steviger aan het uitvoeringsplan transformatie.

2.2 Versterken sociale basis
Met het actieprogramma versterken sociale basis is ingezet op het ontdekken en ontwikkelen van nieuw aanbod en op het versterken van bestaande instrumenten en voorzieningen. Door meer samenhang en afstemming onderling en door een betere samenwerking met professionals kan de sociale basis van nog grotere betekenis zijn. Het is de verwachting dat met het programma de structurele gewenste ombuiging gerealiseerd wordt, maar de termijn waarop de (financiële) vruchten geplukt kunnen worden van dit programma is lang. De eerste tussenresultaten van het actieprogramma laten duidelijk zien dat de sociale basis in beweging is en dat men in gezamenlijkheid werkt aan betere ondersteuning en activering van inwoners en hun netwerk.

2.9 Inkoopstrategie jeugd
In jeugdhulpregio FoodValley is in 2020 een nieuwe inkoopstrategie voor specialistische jeugdhulp vastgesteld. De verschillende vormen van jeugdhulp zijn specifiek ingedeeld in segmenten waardoor de sturing per segment ook beter mogelijk is. Door de betere sturing kunnen beoogde veranderingen en besparingen beter gerealiseerd worden.

2.10 Terugdringen oneigenlijk gebruik
Bestrijden oneigenlijk gebruik van voorzieningen is de verantwoordelijkheid voor alle onderdelen binnen het sociaal domein. Een eerste verkenning is uitgevoerd en krijgt in alle opgaveteams nog verdere aandacht. Binnen Participatie betreft dit handhaven op oneigenlijk gebruik door inwoners. Daar slagen we goed in. De opbrengsten zijn hoger dan de kosten. Bij thuisondersteuning gaan we aan de slag met de rechtmatigheid via een quickscan op de aanbieders. Het is lastig om te kwantificeren, maar de verwachting bestaat dat dit lagere lasten tot gevolg heeft. We gaan onderzoek doen naar oneigenlijk gebruik door organisaties. Hierdoor verwachten we meer mogelijkheden voor besparingen in beeld te krijgen.

Getemporiseerde maatregelen («)

Algemeen
Getemporiseerd betekent hier “te realiseren, maar met een vertraging”. Vooral in de jaren 2021 en 2022 ontstaan financiële nadelen die we kunnen oplossen vanuit reserve Beschermd Wonen en de in mei bekendgemaakte incidentele extra middelen voor jeugd. Het doel van de jeugdmiddelen is tweeledig:

1. Gemeentes worden geacht om het bedrag aan te wenden om de druk op de jeugdmiddelen te verminderen.
2. Inzet voor acute problematiek zoals crisiscapaciteit, wachttijden, jeugdbeschermingsketen, consultatiefunctie etc.

De extra incidentele middelen jeugd ad € 4 miljoen zijn in deze perspectiefnota in het financiële perspectief verwerkt ter financiering van de temporiseringsnadelen sociaal domein en ten behoeve van crisiscapaciteit sociaal domein.

1.3 Minder jeugdigen in residentiële jeugdhulp
De voortgang op passende voorzieningen voor jeugd is vertraagd. Actieve regie op zware casuïstiek (waaronder residentieel) heeft wel geleid tot positieve resultaten. Het aantal jeugdigen met zware casuïstiek is gedaald als gevolg van het vinden van een passend alternatief en door forse inzet op het voorkomen van residentiële plaatsing is een daling ingezet. Maatregelen gaan dus tot het gewenste resultaat leiden, maar de complexiteit maakt echter dat de besparingen zijn vertraagd.

1.9 / 1.13/ 1.15 / 2.5 / buffer - Decentralisatie beschermd wonen
Door landelijke besluitvorming is de decentralisatie Beschermd Wonen van centrumgemeente naar de regiogemeenten uitgesteld naar 2023. Dat betekent dat het financiële effect van Edese ombuigingsmaatregelen die hieraan zijn gerelateerd zijn is vertraagd. Bij deze Perspectiefnota gaan we deze financiële effecten verschuiven en verrekenen met de reserve beschermd wonen. Door de extramuralisering en de uitname van de cliënten Wlz wordt het financiële voordeel van de aan te scherpen kostprijs wel lager.
Het uitgangspunt dat ambulante begeleiding goedkoper is dan het intramurale beschermd wonen blijft overeind. Doordat de wachtlijst voor Beschermd Wonen nog niet is weggewerkt, is de totale intramurale capaciteit nog niet verminderd. Zorgpunt bij de ambulantisering en afschaling is de krapte op de woningmarkt. Doorstroming wordt belemmerd vanwege tekort aan beschikbare woningen.

1.17 Verschuiving formele wmo naar informele zorg
We werken op veel verschillende manieren aan een verschuiving van de Wmo naar informele zorg. Dit is bij uitstek een ombuiging die niet met een schaartje te knippen is. Immers, deze verschuiving is een kern van de transformatie. Wanneer we sneller signaleren én lichte/informele ondersteuning goed toegankelijk organiseren, is een deel van de Wmo-indicaties te voorkomen, uit te stellen of af te schalen. Op een wijze die niet alleen financieel, maar juist inhoudelijk, gunstig is: inwoners vinden hulp en ondersteuning dichtbij huis, samen met en door hun eigen netwerk, met behoud van eigen waarde en kracht.
Aandachtspunt daarbij is de tijd die Wmo-consulenten hebben voor een gedegen vraagverheldering. Een gedegen vraagverheldering betekent een dialoog met inwoners en hun netwerk waarin gezocht wordt naar de best passende ondersteuning of zorg. Dat vraagt vertrouwen: vertrouwen in een overheid die biedt wat nodig is en een netwerk dat biedt wat kan.

2.3 Laagdrempelige ontmoeting in plaats van dagbesteding
Mede als gevolg van de corona maatregelen hebben de LDO-pilots in de Lunteren en Ede -Zuid de nodige vertraging opgelopen. De beide BWD-huizen waren lange tijd gesloten. Sinds voorjaar 2021 is het mogelijk om weer inwoners te ontvangen en zijn de pilots, in samenwerking met de Wmo-consulenten en Malkander van start gegaan.

2.8 Regie op verwijzingen door medisch specialisten
Deze maatregel wordt opnieuw vormgegeven. We verwachten het eerste financiële resultaat in 2022.

2.12 Hervormen regelingen inkomensondersteunende maatregelen
Realisatie van de ombuiging op bewindvoering is in 2021 niet mogelijk. We onderzoeken nu de mogelijkheden die in de loop van 2021 duidelijk worden.

Transformatietaakstelling

Algemeen
Als we alle ingeschatte financiële plussen en minnen bij elkaar optellen, bestaat er nog een financiële opgave sociaal domein van € 1 miljoen, oplopend naar € 2 miljoen. Dit betreft voor sommige onderdelen een globale benadering en andere kunnen we wat meer duiden.

Op basis van de leidende principes van de transformatie is het totale maatregelenpakket gericht op een duurzaam financieel perspectief. Sommige maatregelen leveren minder op dan verwacht, andere meer. Elke afzonderlijke maatregel is van belang, maar uiteindelijk gaat het om de beweging waarbinnen we kwalitatief goede ondersteuning blijven bieden aan wie dat nodig heeft. Veel gerealiseerde maatregelen zijn het gevolg van meer en stevigere regievoering. Versterken van regie maakt onderdeel uit van onze inhoudelijke transformatieopgave.
Cruciaal hierbij is voldoende personeel. Oplopende wachttijden maken het ingewikkeld tijdig af te schalen en de adequaat goedkoopste voorzieningen in te zetten. Het overall beeld is dat de transformatiebeweging op gang is gekomen en effecten, ook financieel, steeds duidelijker worden.

We hebben te maken met niet te realiseren maatregelen en vertraging van maatregelen. We geven uitvoering aan de transformatie en dus ook aan de financiële opgave die we daaraan koppelen. Het lange termijn perspectief van het ombuigingspakket en bedrag blijft in stand. We vullen de resterende transformatieopgave op hoofdlijnen in door:

• Met een sterke sociale basis te zorgen voor een verschuiving van formele naar informele zorg;
• Informele zorg wordt nog nadrukkelijker onderdeel te maken van de in te zetten interventies;
• Integraal samenwerken en afstemmen van interventies zorgen voor lagere kosten (met aandacht voor de maatschappelijke kosten en baten op langere termijn);
• Passend indiceren en samenwerken met aanbieders die onze visie onderschrijven maken eerdere afschaling mogelijk;
• Streven naar zo actief mogelijke participatie in de samenleving en waar dat kan, door middel van werk;
• Vanuit de nieuwe inkoopstrategie te verkennen wat de mogelijkheden zijn om winstmarges bij aanbieders terug te laten vloeien naar zorg en ondersteuning;
• Vanuit de nieuwe inkoopstrategie te verkennen wat de mogelijkheden zijn voor gedifferentieerde tarieven voor aanbieders;
• De maatschappelijke en (landelijke en lokale) politieke discussie over de reikwijdte van de jeugdwet te vertalen naar verordeningen en beleidsregels.